Na samym początku warto zwrócić uwagę na to, że nie wszystkie stałe systemy asekuracji przed upadkiem są systemami powstrzymującymi upadek. Tak samo jak nie wszystkie urządzenia chroniące przed upadkiem są używane do jego powstrzymania. Wśród rozwiązań chroniących pracowników na wysokości spotkamy się również z urządzeniami służącymi do ograniczenia upadku, ale o tym w dalszej części artykułu.
Spis treści
Praca na wysokości i ryzyko upadku to dwa nierozłączne pojęcia. Upadek nawet z najmniejszej wysokości może okazać się tragiczne w skutkach, dlatego jest głównym zagrożeniem dla pracowników wykonujących swoje zadania w takich miejscach. Wykonywany zawód nie ma tu żadnego znaczenia, gdyż osobami pracującymi na wysokości stajemy się w momencie gdy nasza działalność wiąże się z ryzykiem upadku.
Definicja upadku z wysokości
Zanim przejdziemy do zgłębiania wiedzy dotyczącej rozwiązań technicznych i ich prawidłowej klasyfikacji, należy wyjaśnić, co oznacza upadek z wysokości i kiedy można uznać, że pracownik jest narażony na ryzyko jego wystąpienia.
Przede wszystkim należy podkreślić, że nie istnieje prawna definicja pojęcia upadku z wysokości. Ale samo określenie kiedy mamy do czynienia z pracą na wysokości zostało pośrednio opisane w tekstach prawnych:
- rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. 2003 nr 169 poz. 1650) z późn. zm.
- §15.1 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. 2004 nr 180 poz. 1860) z późn. zm.
Z pierwszego z nich dowiemy się że praca na wysokości to każda praca wykonywana w miejscu gdzie różnica poziomów między stanowiskiem pracy a posadzką jest większa niż 1 metr. Dotyczy to wszystkich miejsc np. rusztowań, konstrukcji budowlanych, stropów drabin, platform, podwyższeń czy maszyn. Rozporządzenie to również określiło kiedy mamy do czynienia z wyjątkiem od wcześniej podanej reguły i możemy uznać, że nie mamy do czynienia z pracą na wysokości. Są to sytuację, w których:
- miejsce jest osłonięte ze wszystkich stron pełnymi ścianami albo oszklonymi ścianami na wysokość 1,5 metra wzwyż.
- miejsce jest wyposażone w stabilne konstrukcje albo urządzenia, które są w stanie skutecznie ochronić pracownika przed wypadnięciem.
Podsumowując więc wytyczne ustawodawcy, z pracą na wysokości mamy do czynienia, wtedy gdy pracownik wykonuje powierzone mu obowiązki na powierzchni znajdującej się powyżej 1 metra od poziomu posadzki i miejsce to nie zostało zabezpieczone stałymi konstrukcjami, które zapobiegają wypadnięciu i możliwości upadku z wysokości. Natomiast zabezpieczenie miejsca w jeden ze sposobów opisanych powyżej, zmienia jej charakter na bezpieczny i nie klasyfikuje jej jako prace na wysokości.
Ochrona zbiorowa a indywidualna ochrona przed upadkiem
Podobnie jak w przypadku każdego rodzaju ryzyka związanego z wykonywaniem określonej pracy, pracodawca zobowiązany jest do podjęcia niezbędnych środków mających na celu jego eliminację. Jeśli jest to niemożliwe, musi podjąć środki które w jak największym stopniu minimalizują to ryzyko.
Tym samym ustawa o bezpieczeństwie i higienie pracy nakłada obowiązek przeprowadzenia wstępnej oceny zagrożeń, w której należy brać pod uwagę charakter wykonywanej pracy, charakterystykę stanowisk oraz osób, które będą ją wykonywać.
W przypadku stwierdzenia ryzyka, pracodawca zobligowany jest do podjęcia niezbędnych działań zapobiegawczych, które doprowadzą do wyeliminowania lub ograniczenia i możliwości kontroli tego ryzyka. Obowiązujące przepisy wskazują również kolejność oraz rodzaj środków organizacyjnych i technicznych, które należy stosować.
Wprowadzone przepisy dotyczące bezpieczeństwa prac na wysokości podzieliły zapewnienie odpowiedniej ochrony przed upadkiem na dwie kategorie: zbiorową i indywidualną.
Ochrona zbiorowa: pod pojęciem ochrony zbiorowej rozumie się techniczne rozwiązania, których celem jest jednoczesna ochrona kilku pracowników jednocześnie narażonych na określone ryzyko. Ten sposób ochrony charakteryzuje się również tym, że nie wymaga od użytkowników stosowania żadnych dodatkowych urządzeń.
Przepisy BHP określają, że w ramach działań, które mają być podjęte w zakresie zapobiegania zagrożeniom, należy przyjąć w pierwszej kolejności środki, które przedkładają ochronę zbiorową nad ochronę indywidualną.
Większość zabezpieczeń zbiorowych eliminuje wystąpienie ryzyka, inne tylko je ograniczają, wskazując istniejące zagrożenie. Do rodzaju zbiorowej ochrony przed upadkiem z wysokości zaliczamy m.in. poręcze, rusztowania oraz siatki asekuracyjne.
Ochrona indywidualna: gdy nie można uniknąć ryzyka lub nie można go w sposób wystarczający ograniczyć za pomocą technicznych środków ochrony zbiorowej bądź stosując odpowiednie metody i procedury organizacji pracy, należy wdrożyć rozwiązania zapobiegające zagrożeniom z perspektywy ochrony indywidualnej.
Jako środki ochrony indywidualnej rozumiemy środki trzymane lub noszone przez użytkownika w celu zabezpieczenia przed występującymi zagrożeniami. Należy pamiętać jednak, że indywidualne środki ochrony przed upadkiem z wysokości stanowią ostatnią barierę między zagrożeniem a pracownikiem, dlatego zawsze powinny być ostatnią opcją do rozważenia.
Indywidualne systemy ochrony przed upadkiem
Poznaliśmy już rodzaje wymaganych środków ochrony i możemy przejść do poziomu w którym wykonywanie zadań niesie ze sobą konieczność stosowania szelek. Zaczniemy jednak od wyjaśnienia pewnej kwestii spornej, z którą się często spotykamy. Należy zwrócić szczególną uwagę na istnienie wyraźnej różnicy, między omawianymi systemami zabezpieczającymi przed upadkiem. Systemy do pracy w ograniczeniu mają zupełnie inne przeznaczenie i zastosowanie niż te służące do powstrzymania upadku.
Pomimo wyraźnej różnicy w nazewnictwie obu rozwiązań, wiele osób niezajmujących się na co dzień tym zagadnieniem ma problemem z ich prawidłowym rozróżnieniem. Nie jest to jednak największym problemem. Nieprawidłowo identyfikacja tych rozwiązań powoduje często błędne zaprojektowanie systemu co niesie za sobą duże niebezpieczeństwo dla użytkowników systemu.
Najczęstszym błędem jest interpretowanie stałych systemów asekuracji przed upadkiem, odnosząc się do wszystkich indywidualnych systemów. Bez rozróżnienia między systemami zapobiegającymi upadkom i systemami, które je powstrzymują. A różnica jest jak wcześniej wspomniałem jest znacząca.
Najprawdopodobniej błąd ten wynika głównie z braku odpowiedniej i ogólnodostępnej wiedzy na ten temat oraz terminologii używanej w naszym języku. Co tak naprawdę oznacza zatrzymanie upadku? Jeśli przyjrzymy się dokładnie odniesieniom technicznym obowiązującej w Unii Europejskiej normy EN 363 (Środki ochrony indywidualnej przed upadkiem z wysokości – Indywidualne systemy chroniące przed upadkiem z wysokości.) dowiemy się, że jest to system ochrony przed upadkiem, który ogranicza siłę uderzenia, działającą na użytkownika podczas powstrzymywania upadku.
Wynika z tego, że ten rodzaj stałych systemów asekuracji, nie zapobiega upadkowi, a raczej go zatrzymuje.
W języku angielskim, taki problem nie istnieje, ponieważ na poziomie semantycznym używa się wyraźnie dwóch różnych terminów: „systemy zatrzymujące upadek” dla systemów powstrzymujących upadek oraz „systemy zabezpieczające przed upadkiem” (coś w rodzaju „ograniczające systemy ochrony przed upadkiem”) dla systemów ograniczających. Oba rodzaje możemy jednak nazwać „systemami ochrony przed upadkiem”.
Świetnie można to przedstawić na przykładzie poziomej liny kotwiczącej (liny asekuracyjnej), która może służyć zarówno jako element systemu powstrzymującego jak i ograniczającego upadek, którego zadaniem jest zapobieganie przed jego wystąpieniem, uniemożliwiając dotarcie do obszarów zagrożonych wystąpieniem ryzyka. Dlatego mówienie o systemach powstrzymywania upadku w odniesieniu do systemów opartych na linach asekuracyjnych nie zawsze jest prawidłowo sformułowane.
Przytoczona wcześniej norma EN 363 obejmuje swoim zakresem 5 rodzajów systemów ochrony przed upadkiem:
A. Systemy ograniczające.
B. Systemy pozycjonujące.
C. Systemy dostępu linowego.
D. Systemy powstrzymujące.
E. Systemy ratunkowe.
I tu znowu warto zwrócić uwagę, na pierwszeństwo stosowania technik zabezpieczających i ograniczających podczas wykonywania prac na wysokości przy użyciu indywidualnych systemów ochrony przed upadkiem. Tylko wtedy, gdy techniki te są niewystarczające, aby zapobiec upadkowi lub uniemożliwiają bądź utrudniają wykonanie samej pracy systemy powstrzymywania upadku mogą być stosowane jako ich uzupełnienie lub alternatywne rozwiązanie.
Jeśli pierwszy z nich pozwala na wykonanie pracy poprzez wyeliminowanie ryzyka u jego źródła (zapobiega możliwości wystąpienia upadku), to drugi może „jedynie” zapewnić ochronę w momencie gdy ten już wystąpi poprzez zatrzymanie upadku. Dlatego systemy ochrony przed upadkiem powinno klasyfikować się w następujący sposób:
A. System ograniczający upadek
System ochrony przed upadkiem, który uniemożliwia użytkownikowi dotarcie do miejsc, w których istnieje ryzyko upadku z wysokości.
System ten uniemożliwia pracownikowi dotarcie do miejsca, w którym istnieje ryzyko upadku. Nie jest to rodzaj systemu zaprojektowanego w celu powstrzymania upadków, ale zapobiegania im. Jest to zawsze pierwsza opcja do rozpatrzenia podczas wyboru odpowiednich rozwiązań.
Dobrym przykładem zastosowania systemu ograniczającego może być przedstawiona ilustracja, na której pracownik znajduje się na platformie. System uniemożliwia mu przedostanie się do samej krawędzi, gdzie narażony jest na upadek.
W tej sytuacji konieczne będzie przynajmniej użycie biodrowej uprzęży zabezpieczającej (EN 358, chociaż wskazane jest stosowanie pełnej uprzęży chroniącej przed upadkiem) oraz stałej linki bezpieczeństwa (EN 354) lub regulowanej (EN 358) oprócz odpowiedniego urządzenia kotwiczącego.
B. System pozycjonujący
System ochrony, który pozwala użytkownikowi na pracę z wykorzystaniem naprężonej liny lub innego rodzaju zawiesi i uniemożliwia całkowity upadek zatrzymując go zaraz po jego wystąpieniu.
W przypadku, gdy praca nie może być wykonywana przy użyciu systemu powstrzymującego (sytuacje, w których konieczne jest wejście do obszaru objętego ryzykiem upadku), słusznym i prawidłowym wyborem jest zastosowanie systemu pozycjonującego.
Przykładem może być praca na dachu skośnym lub konstrukcji, takiej jak wieża telekomunikacyjna. System ten sprawdza się szczególnie w przypadku, gdzie asekuracja nie może ograniczyć użytkownika i musi pozwolić mu pracować swobodnie z wolnymi rękoma.
W zależności od wysokości lub nachylenia powierzchni roboczej należy ocenić potrzebę uzupełnienia tego systemu o system powstrzymujący upadek.
C. System dostępu linowego
System zabezpieczenia przed upadkiem, który pozwala użytkownikowi na dostęp lub wyjście w miejscu pracy, tak by zapobiec lub powstrzymać swobodny upadek przy użyciu lin roboczej i asekuracyjnej podłączonych osobno do punktów kotwiczących.
Są to tzw. prace pionowe. System ten stosuje się, gdy nie można uzyskać bezpiecznego dostępu do miejsca wykonywania pracy za pomocą opisanych powyżej systemów.
System składa się z dwóch lin z niezależnym mocowaniem, uprzęży umożliwiającej unieruchamianie (EN 358), zawieszenia (EN 813) i powstrzymywania upadku (EN 361) oraz sprzętu do wspinaczki i zjazdu (przyrządy zaciskowe, zjazdowe i autoasekuracyjne EN 12841). Urządzenia te umożliwiają przemieszczanie się w górę i w dół oraz stabilizację pozycji w miejscu pracy.
Praca z wykorzystaniem tej techniki pracy wymaga specjalistycznego szkolenia.
D. System powstrzymujący upadek
System indywidualnej ochrony przed upadkiem, który ogranicza siłę uderzenia działającą na użytkownika podczas zatrzymania upadku .
Gdy nie ma możliwości wyeliminowania ryzyka upadku przy podejmowaniu pracy, jako ostateczne rozwiązanie stosuje się system powstrzymania upadku, zgodny z normą EN 363.
System zatrzymania upadku składa się z urządzenia kotwiczącego (norma EN 795), urządzenia do utrzymania ciała (w tym przypadku uprzęży do zatrzymywania upadku EN 361) oraz urządzenia, które łączy je oba ze sobą. Może to być:
- Linka bezpieczeństwa z amortyzatorem energii EN 355.
- Urządzenie samohamowne zatrzymujące upadek z funkcją automatycznego chowania liny EN 360.
- Sztywna lub elastyczna pionowa lina kotwicząca EN 353.
Należy pamiętać, że żadne z wyżej wymienionych urządzeń zatrzymujących upadek nie zostało zaprojektowane do pracy w napięciu, co oznacza, że w żadnym wypadku nie wolno nam na nich się wieszać ani podwieszać.
Jeśli do wykonania jakiegoś zadania potrzebujemy obu rąk i np. wspinamy się po metalowej konstrukcji typu anteny, będziemy musieli dodać do tego element zaciskowy zgodny z normą EN 354 lub 358.
E. System ratunkowy
Gdy osoba pozostaje zawieszona w uprzęży po upadku lub nie może sięgnąć stabilnego podłoża własnymi siłami (praca w dostępem linowym), konieczne będzie zainstalowanie systemu ratunkowego.
System ten składa się z urządzenia kotwiczącego (EN 795), urządzenia do utrzymania ciała (uprzęży lub pasa) oraz urządzenia ratunkowego, które umożliwia podniesienie lub opuszczenie ofiary lub obie te operacje.
Warto zauważyć, że urządzenia przeznaczone wyłącznie do celów ratowniczych, takie jak trójnogi ewakuacyjne, urządzenia zjazdowe nie są uważane za ŚOI i nie mogą nosić oznaczenia CE, ponieważ nie są objęte zakresem dyrektywy europejskiej 686/89/EWG.
Pamiętajmy, że zarówno obowiązujące przepisy, jak i norma EN 363 Indywidualne systemy chroniące przed upadkiem z wysokości jasno określają potrzebę sporządzenia planu ratunkowego i ewakuacyjnego przed rozpoczęciem prac.
Podsumowanie
Jak widać, różnice w systemach ochrony przed upadkiem zostały dość jasno zdefiniowane i poza pewnymi specyficznymi sytuacjami, które mogą wystąpić głównie w pracach prowadzonych z wykorzystaniem dostępu linowego (np. asekuracji z linami dynamicznymi itp.). Oferują one zapewnienie bezpiecznych rozwiązań technicznych, które mogą wystąpić podczas pracy na wysokości.
Mam nadzieję, że sposób przedstawienia poszczególnych systemów pozwoliło Ci zrozumieć różnice między nimi. Dzięki temu łatwiej będziesz je rozpoznawał ale też rozróżniał ich przeznaczenie. Wiedza ta umożliwi Ci również ocenę prawidłowego zastosowania rozwiązań w twoim projekcie.
